A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

MIDLETON ( MYDDELTON ), WILIAM ( c. 1550 - c. 1600 ), bardd, milwr, a morwr ;

mab Ffowc Midleton o Archwedlog yn Llansannan . Dywedir yn gyffredin iddo fod ym Mhrifysgol Rhydychen , ond ni ellir profi hynny. Bu yng ngwasanaeth Henry Herbert , iarll Pembroke , ac yn 1575 canodd awdl farwnad i Gatrin , iarlles Pembroke . Yn 1585-6 , bu gydag iarll Leicester yn ymladd yn erbyn y Sbaenwyr yn yr Iseldiroedd , a dywedir ei fod yn y frwydr pan laddwyd Syr Philip Sidney . Ac yn ôl pob tebyg, yr oedd yn un o‘r llu a yrrwyd i Portugal yn 1589 , gyda‘r amcan o roddi Don Antonio ar yr orsedd. Wedi iddo ddychwelyd, ymddengys iddo wasnaethu ei frenhines ar y môr , ac ennill enw iddo ei hun fel morwr dewr. Dywedwyd mai ef oedd y ‘ Captaine Middleton ’ a anfonwyd yn 1591 gan iarll Cumberland (yr hwn oedd gyda‘r llynges yn ymyl traethau Portugal ) i rybuddio‘r arglwydd Thomas Howard , a oedd yn disgwyl llongau trysor Sbaen wrth ynysoedd Azores , fod llynges gref yn hwylio i ymosod arno. Yna bu‘r frwydr enwog rhwng y llong Revenge a llynges Sbaen . Ond ni ellir profi mai‘r bardd ydoedd hwn gan fod amryw gapteiniaid eraill yn dwyn yr enw Midleton . Anodd olrhain ei gamre wedi hyn. Yr oedd yn India‘r Gorllewin yn 1596 , a gellir bwrw mai ar y môr y bwriodd y rhan fwyaf o‘i amser yn y cyfnod hwn. Bu farw rywbryd cyn 1603 , oherwydd cynhwyswyd marwnad iddo yn y Psalmae a gyhoeddwyd y flwyddyn honno.

Y mae Wiliam Midleton yn enghraifft dda o uchelwr diwylliedig yng nghyfnod y Dadeni . Dysgodd gelfyddyd cerdd dafod yn ei ieuenctid, ac yn 1593-4 cyhoeddodd lyfr yn disgrifio‘r gelfyddyd honno, sef Bardhoniaeth, neu brydydhiaeth . Nid ei disgrifio yn null y penceirddiaid a wnaeth, eithr egluro‘r prif hanfodion fel y gallai pob gŵr bonheddig o Gymro ymarfer â hi. Mynnai greu yng Nghymru yr un math o fywyd llenyddol ag a welid yng ngwledydd eraill gorllewin Ewrop yn yr oes honno. Ceir awdlau a chywyddau ac englynion o‘i waith yn y llawysgrifau, ac yn 1603 cyhoeddodd Thomas Salesbury ei gyfieithiad o‘r Salmau ar fesurau‘r penceirddiaid , Psalmae y Brenhinol Brophwyd Dafydh . Cafwyd gafael hefyd ar ddarn o lyfr arall o‘i waith wedi ei argraffu tua 1595 , a gynhwysai rai o‘r salmau yn ogystal â chywyddau. Yr oedd yn un o‘r beirdd Cymraeg cyntaf i edrych ar yr argraffwasg fel cyfrwng i ledaenu ei weithiau. Y mae Wiliam Midleton , felly, yn ffigur pwysig yn hanes llenyddiaeth Gymraeg yn ail hanner yr 16eg g.

Ffynonellau:

Barddoniaeth neu Brydyddiaeth (1930) . 1930 , 1-45;
Journal of the Welsh Bibliographical Society , iv, 257-61;
The Denbighshire Society in London Handbook (1937-8) , 1937-8 , 27-41.

Awdur:

Yr Athro Emeritus Griffith John Williams, M.A., (1892-1963), Gwaelod-y-garth, Caerdydd

Blwyddyn Cyhoeddi: 1953-54