A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

MORRIS , Syr RHYS HOPKIN ( 1888 - 1956 ), gwleidydd a gweinyddwr ;

g. 5 Medi 1888 ym Mlaencaerau , fferm yn Nhir Iarll, Morg. yn fab i John Morris , gweinidog Seion (A) , Caerau , Maesteg , a Mary (g. Hopkin ) ei wraig. Gan fod ei gartref ymhell o ysgol cafodd ei addysg gynnar gan ei rieni. Cafodd le fel disgybl athro yn ysgol Glyncorrwg o dan Lewis Davies (gw. uchod) yn 1902 . Collodd ei rieni yn 1904 a gofalwyd amdano ef a'i chwaer gan ei ewythr Rhys Hopkin . Yn 1910 derbyniwyd ef i Goleg y Brifysgol ym Mangor , lle yr amlygodd ei ddawn fel dadleuydd . Bu'n llywydd y myfyrwyr yn 1911 a graddiodd gydag anrhydedd mewn athroniaeth yn 1912 . Bu'n dysgu yn ysgol ramadeg Bargod am ychydig cyn ymuno â'r fyddin yn 1914 gan ddod yn swyddog yn ail fataliwn y Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig . Enwyd ef ddwywaith mewn cadnegesau a chafodd M.B.E. am ei wrhydri. Clwyfwyd ef a bu'n dioddef o'r effeithiau ar hyd ei oes. Wedi'r rhyfel dechreuodd astudio'r gyfraith yng Ngholeg y Brenin , Llundain . Derbyniwyd ef yn fargyfreithiwr yn y Middle Temple yn 1920 a gweithio yng nghylchdaith De Cymru . Bu'n cefnogi ymgeiswyr Rhyddfrydol mewn etholiadau ac wedi m. W. Llewelyn Williams ( Bywg. , 1020) yn 1922 dewiswyd ef fel ymgeisydd y Rhyddfrydwyr Annibynnol yng Ngheredigion . Er iddo golli etholiad 1922 etholwyd ef gyda mwyafrif sylweddol i gynrychioli Ceredigion yn y senedd ym mis Rhag. 1923 . Gadawodd Dŷ'r Cyffredin yn 1932 i gymryd swydd ynad cyflogedig yn Llundain , swydd a lanwodd gyda disgleirdeb am 4 bl. Ym mis Hyd. 1936 dechreuodd ar ei waith fel cyfarwyddwr cyntaf rhanbarth newydd Cymru 'r B.B.C. , lle y dangosodd annibyniaeth meddwl, a oedd mor nodweddiadol ohono, yn nyddiau anodd y rhyfel, a bu'n gefn i nifer o bobl ieuainc a ddaeth yn amlwg ym myd darlledu a theledu yng Nghymru . Gweithiodd yn ddygn dros yr hawl i barhau i ddarlledu rhaglenni Cymraeg yn ystod y rhyfel. Dychwelodd i fyd gwleidyddiaeth fel aelod (Rh.) dros etholaeth Gorllewin Caerfyrddin yn 1945 a chadwodd y sedd hyd ddiwedd ei oes. Cynrychiolodd y senedd ar ddirprwyaeth i ddwyrain Affrica yn 1928 , bu'n aelod o'r comisiwn ar y terfysg ym Mhalesteina yn 1929 , a chyfarfyddodd â Gandhi fel aelod o ddirprwyaeth i'r India yn 1946 o dan arweiniad Robert Richards (gw. isod) . Aeth ar daith ddarlithio lwyddiannus i T.U.A. yn 1949 . Dewiswyd ef yn ddirprwy gadeirydd Pwyllgorau Tŷ'r Cyffredin , a thrwy hynny'n ddirprwy lefarydd y Tŷ . Dyrchafwyd ef yn Gwnsler y Brenin yn 1946 , ei urddo'n farchog yn 1954 a chafodd radd LL.D. er anrh. gan Brifysgol Cymru yn 1956 . Ysgrifennodd adroddiad ar gyflwr Tanganyika wedi ei ymweliad ag Affrica yn 1928 , Welsh politics ( 1927 ), a Dare or despair ( 1950 ). Ysgrifennai ar bynciau athronyddol hefyd a chyfieithodd gyfrol o farddoniaeth Sarnicol , Blackthorn blossoms . Yr oedd yn annibynnol ei farn, treiddgar ei feddwl, dewr ei ysbryd a chywir ei fuchedd. Bu f. yn sydyn yn ei gartref yn Sidcup ar 22 Tach. 1956 . Cynhaliwyd gwasanaeth coffa iddo yn eglwys S. Margaret , Westminster , capel King's Cross (A) , Llundain a chapel Heol Awst (A) , Caerfyrddin .

Pr. yng nghapel Charing Cross (MC) , Llundain , 11 Medi 1918 , â

GWLADYS PERRIE WILLIAMS (g. 24 Tach. 1889 )

a fuasai'n gydfyfyriwr ag ef ym Mangor , merch W. H. Williams , Dinam , Llanrwst , a'i wraig Elizabeth , awdur Brethyn cartref ( 1951 ). Cafodd hi radd D.Lit. ym Mhrifysgol Paris yn 1917 a threuliodd weddill Rhyfel Byd I fel trefnydd Byddin Tir y Merched yn ne Cymru . Cafodd swydd wedyn fel pennaeth ysgol addysg bellach Debenham , a bu'n brif arholwr allanol i nifer o awdurdodau addysg . Rhoddodd flynyddoedd o wasanaeth gwerthfawr i'r Egyptian Exploration Society gan fod yn ysgrifennydd mygedol o 1937 nes iddi symud i Gaerdydd ar farwolaeth ei gŵr. Cyhoeddodd ei thraethawd am ddoethuriaeth Li Biaus descouneüs de Renaud de Beaujeu ( 1915 ), Le Bel inconnu ( 1929 ), Welsh education in sunlight and shadow ( 1918 ), The Northamptonshire composition scale ( 1933 ), ynghyd â gweithiau eraill ar addysg. Bu f. 13 Gorff. 1958 . Bu iddynt un ferch, Perrie (g. 1923 ), a br. Alun Williams , sylwebydd y B.B.C. , yn 1944 .

Ffynonellau:

Y Dysgedydd 1957 , 8-11;
Who was who? ;
Thomas John Evans , Sir Rhys Hopkin Morris M.B.E., Q.C., M.P., LL.D. the man and his character (Llandysul, 1958) ( 1958 );
gwybodaeth gan eu merch;
gw. hefyd John Emanuel a D. Ben Rees , Syr Rhys Hopkin Morris (1980) ( 1980 );
papurau Syr Rhys Hopkin Morris yn LlGC.

Awduron:

David Alun Williams (1920-92), Caerdydd

Evan David Jones, F.S.A., (1903-87), Aberystwyth

Blwyddyn Cyhoeddi: 1997